Manometre nedir?
Manometre tanım olarak yemek borusu ve makat gibi organlarda basınç ve hareket (kasılma-motilite) kabiliyetini ölçen tıbbi tetkikin adıdır. Günümüzde eskisinden daha kaliteli, direkt basınç ölçümü yapan ve yüksek çözünürlük sağlayan (high resonans manometre-HRM) manometre kataterleri üretilmiş olup klinik pratikte yaygın olarak kullanılmaktadır.
Özefagus manometresi yemek borusu üst sfinkter, gövde ve alt sfinkter (mide kapağı) bölgesindeki basınçları-hareket kabiliyetini, lokmanın yutkunma sonrası yemek borusundaki ilerleyişini ölçen bir tetkik yöntemidir. Tomografi, MR gibi tetkikler kitle, kanser, kist, deformasyon gibi lezyonları gösterir. Endoskopi ise yemek borusunda ülser, kanser, iltihap gibi şeyleri direkt olarak gösterir. Ancak yemek borusu içindeki kasılmalar, dıştan basıya bağlı basınç artışları, özefagus iç duvarındaki kalınlaşmalara (akalazya hastalığı, kanser) bağlı basınç değişiklikleri ve kasılma bozuklukları endoskopi, tomografi, MR gibi tetiklerde belli olmayabilir. İşte bu durumda manometre devreye girmektedir. Manometre ile yemek borusundaki üst, orta ve alt bölgedeki tüm basınlar ölçülür, sıvı ve katı yutmalar yaptırılarak yemek borusunun normal kasılıp kasılmadığı değerlendirilir. Günümüzde manometre kullanımının yaygın kullanımı ile başta akalazya hastalığı olmak üzere birçok hastalığın tanısı daha kolay ve daha erken yapılmaktadır.
Ayrıca manometre makat ve rektum bölgesi hastalıklarının tanısında da kullanılmaktadır (anorektal manometre). Anorektal manometre ile anal bölgenin basıncı, anal kanalın uzunluğu, rektum içi basınçlar, ıkınma ve sıkmalar sırasında rektum ve anal kanal arasındaki koordinasyon (dissinerjik defekasyon, dışkılamada zorluk) ve basınç değişiklikleri kolaylıkla ölçülmekte ve yine özefagusda olduğu gibi MR veya kolonoskopinin ulaşamadığı birçok bilgiyi bizlere sunmaktadır.
Manometre kaç çeşittir?
Manometre kataterleri günümüzde çok gelişti ve sık basınç ölçüm sensörleri ile kaplı hale getirilerek direkt basınç ölçümü yapan tek form ileri teknolojik kataterler halini aldı. Eskiden sıvı veya gaz bazlı ve çok kablolu ve dolaylı basınç ölçümüne izin veren çok çeşitli kataterler mevcuttu. Ancak artık yaygın olarak kullanılmamaktadır.
Modern ve direkt basınç ölçümüne izin veren yeni manometre kataterleri (MEDTRONİK, MMS…) genel olarak yemek borusu için olan manometre -özefagus manometresi- ve makat bölgesi için kullanılan manometre -anorektal manometre- olarak 2 çeşittir.
Özefagus manometresi hangi durumlarda yapılmalıdır?
Manometre ve ph metre gibi tetkikler ileri tetkikler olup bu konuda profesyonelleşmiş gastroenteroloji hekimleri tarafından yapılmalıdır. Test istenmeden önce gastroenteroloji hekimi hastayı değerlendirmeli ve öyle tetkik isteği yapılmalıdır.
Özefagus manometresi yemek borusunun kasılmalarını ve basınçlarını ölçtüğünden birçok hastalığın teşhisini sağlamaktadır. En tipik örneği akalazya hastalığıdır. Akalazya hastalığında yemek borusu orta ve alt kısmı kalınlaşıp kasılma özelliği bozulmaktadır. Hastalarda içecek ve yiyeceklerin yemek borusunda takılması şikayetlerine yol açmaktadır. Özefagus manometresi ile yükselen basınçlar ölçülmekte ve teşhis konulup tedavi aşamasına geçilmektedir. Yine bazen yemek borusunda kasılmalar ile kendini gösteren yemek borusu hastalıklarında (diffüz özefagus spazmı, distal özefagus spazmı, dev spazmlı özefagus) manometre en önemli tanı aracıdır. Hastalarda göğüs ağrısı, göğüste yumru hissi, yemek borusunda takılma hissi ve bulantı gibi şikayetler olmaktadır. Manometre ile bu hastalıklar da kolaylıkla tanı almaktadır. Yine yemek borusunda bazen dışardan ve içerden bası yapan tümör gibi durumlarda özefagus manometresi ile erken teşhis konulmakta ve erken aksiyon alınmaktadır. Reflü hastalığı uzun süren bireylerde yemek borusuna uzun süreli asit maruziyeti sonucu yemek borusu kasılma özelliği bozulmaktadır (in-effektif özefagus motilitesi). Bu durumda da özefagus manometresi ile teşhis koyulmaktadır. Burada anlatılan ve anlatılmayan daha birçok hastalıkta özefagus manometresi bizlere çok değerli bilgiler sunmaktadır.
Makat manometresi (anorektal manometre) hangi durumlarda yapılmalıdır?
Anorektal manometre birçok rektum ve makat hastalığı şüphesinde sıklıkla uygulanan ve tamamen zararsız-basit olan bir tetkik yöntemidir. En sık aşağıdaki durumlarda yapılmaktadır;
- Dışkılama zorluğu: Bazı hastalarda dışkı makatın ağzına kadar gelmekte, ancak hasta ıkındığında çıkış zorlaşmakta, sanki bir tıkanıklık varmış gibi hissetmektedir. Biz buna dissinerjik defekasyon diyoruz. Hasta ıkındığında paradoksal-istemeden iç sfinkterini kasmakta ve dışkılama zorluğu yaşamaktadır. Makat manometresi bu hastalığın teşhisinde en önemli tetkiktir. Anorektal manometre ile dissinerjik defekasyon tanısı konulduktan sonra en önemli tedavi yöntemi olan biofeedback tedavisine geçilmektedir.
- Dışkı kaçırma: Bazı hastalarda makat sfinkterindeki bazı hastalıklar kaynaklı dışkı veya gaz kaçağı olmaktadır. Anorektal manometre ile bu şikayetlerin makattan mı, rektumdan mı, sinir sistemindeki herhangi bir hasardan mı olduğu tetkik edilmektedir. Dışkı kaçırma dediğimiz anal inkontinans rahatsızlığında manometre her hastada rutin olarak yapılmalıdır.
- Kabızlık: Birçok kabızlık hastasının altında rektum veya makat bölgesi ile ilgili sorunlar yatmaktadır. Örneğin doğumsal olan ve bağırsaktaki sinirler ile ilgili olan Hirschprung hastalığında bağırsağın alt bölümleri kasılmamakta ve dışkı ilerleyememekte ve kabızlık oluşmaktadır. Makat manometresi bu hastalığın tanısını koymaktadır.
- Yine rektosel gibi bağırsak sarkması veya doğuma bağlı bazı rektum anormallikleri gibi durumlar anorektal manometre ile tanı koymaya yardımcıdır.
Manometre testi nasıl yapılır?
Özefagus manometresi (yemek borusu manometresi) burundan ince bir manometre katateri yemek borusuna ilerletilir. Uygun pozisyon verildikten sonra istirahat, sulu yutma, katı yutma gibi işlemler yaptırılarak basınçlar ve motilite (hareket) ölçülür ve ortalama 30 dk’da işlem sonlandırılır. Özefagial manometre kolay ve güvenilir olup herhangi bir riski yoktur.
Makat manometresinde (Anorektal manometre) hasta sol yanına yatağa yatırılır, katater makattan rektuma gönderilir, hastaya sıkma, ıkınma, gevşeme ve öksürme gibi komutlar verilerek basınçlar ölçülür. Ayrıca anorektal manometrenin ucunda bulunan balon şişirilerek rektumun duyarlılığı değerlendirilir. Daha sonra katater çekilerek işlem sonlandırılır. Anorektal manometre kolay ve güvenilir olup herhangi bir riski yoktur.
Manometre testi öncesi nelere dikkat edilir?
Hem özefagus manometresi (yemek borusu manometresi) hem de anorektal manometre (makat manometresi) basit ve güvenilir testlerdir. Kayda değer riskleri yoktur. Yine de hastada kronik bir hastalık (şeker, tansiyon, kalp, böbrek, beyin hastalığı gibi) veya önemli bir ilaç kullanımı (kan sulandırıcı, şeker, tansiyon, kalp ilaçları gibi) varsa bu durumu işlem öncesi doktoru ile konuşmalıdır.
